Standardy ochrony małoletnich w organizacjach pozarządowych. Wdrażamy!

Już tylko do 15 sierpnia 2024 r. wszystkie organizacje pozarządowe pracujące z dziećmi i młodzieżą muszą wdrożyć zgodnie z tzw. ustawą Kamilka – standardy ochrony małoletnich. Z dniem 14.08.2024 prowadziliśmy do naszej Fundacji Poetariat procedury ochrony dzieci.

Kogo obowiązuje ustawa
Ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym i ochronie
małoletnich dotyczy każdej organizacji, która prowadzi działalność związaną z: wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją zainteresowań przez małoletnich lub, opieką nad nimi.
Powyższy katalog wyczerpuje wszystkie możliwe obszary działań z udziałem małoletnich
(osób, które nie ukończyły 18. roku życia), dlatego nasza organizacja ma do czynienia
z takimi osobami, ustawa niewątpliwie jej dotyczy i nie ma tu znaczenia, czy kontakt
z małoletnimi jest bezpośredni, czy zdalny, stały czy okazjonalny, ani to, czy małoletni są
podopiecznymi/beneficjentami organizacji, czy tylko angażują się w jej działania
jako wolontariusze.

Obowiązki Fundacji Poetariat

  1. Prześwietlenie” personelu

Przed dopuszczeniem jakiejkolwiek osoby do kontaktu z małoletnimi Fundacja Poetariat ma obowiązek starannego zweryfikowania takiej osoby i upewnienia się, że spełnia ona nie tylko wymogi formalne – jak niekaralność za przestępstwa określonego rodzaju – ale również, że daje gwarancję realizacji powierzonych jej zadań na odpowiednim poziomie merytorycznym i etycznym. Choć używamy tu słowa „personel” lub „pracownik”, wszystkie opisane zasady dotyczą każdej dopuszczonej do małoletnich osoby, niezależnie od charakteru relacji wiążącej ją z organizacją. Pracownik, zleceniobiorca, wolontariusz organizacji lub jej organów – jeśli tylko ma mieć kontakt z małoletnimi, musi zostać sprawdzony.

Obowiązek weryfikacji opisanej w tym rozdziale nie dotyczy jedynie członka rodziny małoletniego, ale tylko wtedy, gdy zajmuje się wyłącznie własnym dzieckiem, lub osoby znanej osobiście rodzicowi/opiekunowi małoletniego. Jeśli organizujemy wyjazd, podczas którego każdemu dziecku towarzyszy rodzic opiekujący się wyłącznie własnym dzieckiem, nie mamy obowiązku sprawdzania każdego rodzica w sposób przewidziany w ustawie. Jeśli jednak podczas takiej wycieczki pod opieką rodzica będzie nie tylko jego dziecko, ale także inne dzieci, którym nie towarzyszą rodzice – organizacja ma obowiązek przeprowadzić taką samą procedurę sprawdzającą, jak wobec każdego pracownika.
W tym przypadku ów rodzic nie występuje wyłącznie w roli opiekuna własnego dziecka,
jego rola jest zbliżona do roli wolontariusza opiekującego się także cudzymi dziećmi. przeprowadzić taką samą procedurę sprawdzającą, jak wobec każdego pracownika.
W tym przypadku ów rodzic nie występuje wyłącznie w roli opiekuna własnego dziecka.

2. Sprawdzenie w „rejestrze pedofilów”
Ustawa o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym uchwalona
w 2016 roku wprowadziła Rejestr sprawców przestępstw na tle seksualnym, zwany
potocznie „rejestrem pedofilów”, i zobowiązała wszystkie podmioty mające kontakt
z małoletnimi do sprawdzania, czy osoba, która ma zostać dopuszczona do jakichkolwiek
działań wymagających takiego kontaktu, nie figuruje w nim. Niestety, ale tylko nieliczne
organizacje miały świadomość istnienia takiego obowiązku i większość z nich do tej pory
go nie wypełniała, dopuszczając osoby niezweryfikowane do pracy z małoletnimi.
Rejestr sprawców przestępstw na tle seksualnym jest prowadzony przez Ministerstwo
Sprawiedliwości i dostępny na stronie www.rps.ms.gov.pl. Składa się z trzech baz danych:

  • Rejestr publiczny,
  • Rejestr z dostępem ograniczonym,
  • Rejestr osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania
    wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15, wydała postanowienie
    o wpisie w Rejestrze.
    Obowiązki weryfikacyjne ciążące na organizacji pracującej z małoletnimi dotyczą tylko
    Rejestru z dostępem ograniczonym i Rejestru Państwowej Komisji, ale ten jest i pewnie
    długo jeszcze będzie pusty, zatem w praktyce obowiązki weryfikacyjne dotyczą tylko
    sprawdzania kandydatów do pracy z dziećmi w Rejestrze z dostępem ograniczonym.
    Przed nawiązaniem stosunku pracy lub przed dopuszczeniem do innej działalności
    wymagającej kontaktu z małoletnimi organizacja ma obowiązek sprawdzić, czy dane
    tej osoby są zamieszczone w Rejestrze z dostępem ograniczonym lub w Rejestrze
    osób, w stosunku do których Państwowa Komisja do spraw przeciwdziałania
    wykorzystaniu seksualnemu małoletnich poniżej lat 15 wydała postanowienie o wpisie
    w Rejestrze. Żeby uzyskać wgląd do Rejestru z dostępem ograniczonym, organizacja
    musi założyć w nim swoje konto jako „użytkownik instytucjonalny” i po uzupełnieniu
    wszystkich wymaganych danych wygenerować i wydrukować zgłoszenie, które
    następnie po podpisaniu przez osoby uprawnione do jej reprezentowania wysyła
    na adres sądu wskazany w wygenerowanym zgłoszeniu. Dopiero po weryfikacji
    prawidłowości zgłoszenia przez sąd organizacja uzyska dostęp do Rejestru i będzie
    mogła samodzielnie weryfikować osoby (i tylko je, bo przepisy zakazują sprawdzania
    w Rejestrze innych osób), które zamierza dopuścić do kontaktu z małoletnimi.
    Obecnie (lipiec 2024 roku) na stronie Rejestru widnieje komunikat o znacznym
    wydłużeniu czasu rozpatrywania wniosków, a cała procedura może zatem potrwać nawet
    kilka tygodni. Czy to oznacza, że musimy wstrzymać rekrutację do czasu potwierdzenia
    przez sąd naszych uprawnień i otrzymania dostępu do danych z Rejestru lub do tego
    czasu w ogóle nie sprawdzać osób dopuszczanych do kontaktów z małoletnimi?
    Na szczęście nie, bo organizacja, która jeszcze nie ma aktywnego konta w Rejestrze
    i nie może samodzielnie sprawdzać kandydatów do pracy z dziećmi, może skorzystać
    ze ścieżki alternatywnej i żądać od kandydatów do pracy z dziećmi, aby sami dostarczyli jej zaświadczenie z Rejestru. Każda osoba fizyczna może bowiem samodzielnie sprawdzić, czy w figuruje w Rejestrze – wystarczy, że zarejestruje swoje konto jako „użytkownik indywidualny” i po podaniu swoich danych osobowych podpisze i wyśle zapytanie. Do tego wystarczy profil zaufany, a odpowiedź natychmiast zostanie wygenerowana. Następnie trzeba pobrać wygenerowane w ten sposób zaświadczenie i przekazać organizacji. Jeśli organizacja chce mieć pewność, że zaświadczenie nie zostało przez kandydata sfałszowane, może wejść na stronę Rejestru, wybrać opcję „sprawdź autentyczność wydruku” i wpisać w rubrykę numer identyfikacyjny wydruku widniejący na górze przedstawionego przez kandydata zaświadczenia. W ten sposób każda organizacja
  • praktycznie od ręki może zweryfikować osoby, które zamierza dopuścić do kontaktu
  • z małoletnimi, nawet nie mając (jeszcze) konta w Rejestrze. Tak zgromadzone wydruki
  • należy przechowywać w aktach osobowych pracownika lub w odpowiadającej im dokumentacji osób niebędących pracownikami.
  • Weryfikacja niekaralności
  • Od 15 lutego 2024 roku organizacje pracujące z małoletnimi mają obowiązek weryfikowania,
  • czy osoby, które mają być przez nie dopuszczone do kontaktów z dziećmi nie były
  • w przeszłości karane za określone typy przestępstw. Inaczej niż w przypadku „rejestru
  • pedofilów” organizacja nie ma tu możliwości samodzielnego sprawdzenia kandydata
  • i to na nim spoczywa obowiązek pozyskania stosownego zaświadczenia celem okazania go
  • przyszłemu pracodawcy. Zgodnie z art. 21 ust. 3 ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom
  • przestępczością na tle seksualnym i ochronie małoletnich osoba dopuszczana do kontaktu
  • z małoletnimi musi przedstawić organizacji zaświadczenie z Krajowego Rejestru Karnego
  • potwierdzające, że nie była karana za przestępstwa określone w:
  • Rozdziale XIX Kodeksu karnego4 (przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu),
  • Rozdziale XXV Kodeksu karnego (przestępstwa przeciwko wolności seksualnej
    i obyczajności),
  • art. 189a Kodeksu karnego (handel ludźmi),
  • art. 207 Kodeksu karnego (znęcanie się nad osobą najbliższą lub nieporadną),
  • ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii5
    lub za odpowiadające tym przestępstwom czyny zabronione określone w przepisach
    prawa obcego.
    Zaświadczenia o niekaralności można otrzymać w formie papierowej, wysyłając wniosek
    pocztą lub składając go osobiście w Punkcie Informacyjnym Krajowego Rejestru
    Karnego. Można też złożyć wniosek o zaświadczenie w formie elektronicznej, wysyłając
    go przez stronę www.ekrk.ms.gov.pl (wystarczy mieć profil zaufany). Opłata za wydanie
    zaświadczenia wynosi 20 zł (wersja elektroniczna) lub 30 zł (wersja papierowa). Także
    w przypadku tego rejestru czas oczekiwania jest różny i zaświadczenie jest dostępne
    „od ręki” tylko w przypadku złożenia wniosku bezpośrednio w Punkcie Informacyjnym

Krajowego Rejestru Karnego. Jeśli wniosek zostanie złożony przez internet, czas
oczekiwania wyniesie ok 7 dni, a jeśli pocztą – ok. 3 tygodnie. Osoba posiadająca obywatelstwo innego państwa oprócz zaświadczenie z polskiego rejestru karnego ma obowiązek przedstawienia podobnego zaświadczenia z rejestru karnego państwa swojego obywatelstwa uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi. Jeśli jest to państwo należące do Unii Europejskiej, zaświadczenie takie wyda nasz Krajowy Rejestr Karny, za pośrednictwem którego można składać zapytania także o informacje zamieszczone w rejestrach karnych
państw członkowskich. Czas oczekiwania na informację z rejestru karnego innego państwa
członkowskiego UE wynosi ok. 20 dni. W przypadku osoby będącej obywatelem państwa
nienależącego do Unii Europejskiej takie zaświadczenie musi uzyskać we własnym zakresie,
kontaktując się bezpośrednio z odpowiednim urzędem państwa swojego obywatelstwa.
Oświadczenie o państwach zamieszkania Osoba, która ma zostać dopuszczona do pracy lub innej działalności związanej z kontaktami z małoletnimi, składa organizacji oświadczenie o państwach, w których zamieszkiwała w ciągu ostatnich 20 lat, innych niż Rzeczpospolita Polska i – jeśli jest cudzoziemcem – państwie, z którego pochodzi, oraz przedkłada informację z rejestrów karnych tych państw uzyskiwaną do celów działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi.

Jeżeli prawo danego państwa nie przewiduje wydawania informacji do celów
działalności zawodowej lub wolontariackiej związanej z kontaktami z dziećmi, przedkłada
się informację z rejestru karnego tego państwa. W przypadku gdy prawo państwa nie przewiduje sporządzenia informacji o niekaralności lub w danym państwie nie prowadzi się rejestru karnego, osoba ta składa oświadczenie o tym fakcie wraz z oświadczeniem, że nie była prawomocnie skazana w tym państwie za czyny zabronione odpowiadające przestępstwom określonym w rozdziałach XIX i XXV oraz art. 189a i art. 207 Kodeksu karnego, a także w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii i nie nałożono na nią zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, edukacją, wypoczynkiem, leczeniem, świadczeniem porad psychologicznych, rozwojem, duchowym, uprawianiem sportu lub realizacją innych zainteresowań przez małoletnich lub z opieką nad nimi.
Oświadczenia składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego
oświadczenia. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli
następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego
oświadczenia”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej
za złożenie fałszywego oświadczenia.

W przypadku uchodźcy z Białorusi złożenie oświadczenia o treści wskazanej w ustawie
nie byłoby zatem zgodne z prawdą i narażałoby tę osobę na odpowiedzialność karną
za składanie niezgodnego z prawdą oświadczenia. Kierując się duchem ustawy (choć
nie jego literą), proponuję w załącznikach przykładowe oświadczenie, jakie mogłaby
złożyć taka osoba – jest to jednak tylko moja próba znalezienia rozwiązania problemu,
jakiego nie przewidział ustawodawca.

Publikowanie wizerunku dzieci

Z formalnego punktu widzenia, rozpowszechnianie wizerunku dziecka jest dozwolone,
jeśli wyrazi na to zgodę jego rodzic lub opiekun prawny. Prawo autorskie – to ono
między innymi reguluje zasady ochrony wizerunku – zezwala nawet na jego
rozpowszechnianie bez zgody osoby, jeśli ta „stanowi jedynie szczegół całości takiej
jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza”. Z formalnego więc punktu widzenia,
utrwalając i publikując zdjęcia przedstawiające dzieci podczas pikniku czy innej imprezy
publicznej, nie mamy obowiązku dopełnienia żadnych specjalnych formalności, dopóki
faktycznie widniejące na zdjęciu dzieci można uznać za „jedynie szczegół całości”.

Zasady publikowania wizerunków dzieci

  1. Zgoda opiekunów prawnych
    Przed publikacją wizerunku dziecka konieczne jest uzyskanie wyraźnej zgody
    od rodziców lub opiekunów prawnych. Zgoda ta powinna być udzielona
    na piśmie i zawierać szczegóły dotyczące sposobu, miejsca i celu publikacji.
    Rodzice/opiekunowie powinni być w pełni poinformowani o tym, jak i gdzie
    wizerunek dziecka będzie wykorzystywany oraz jakie są potencjalne
    konsekwencje tej publikacji. Dobrą praktyką jest pozyskiwanie zgody samego
    dziecka, nawet jeśli nie jest to wymagane prawem.
  2. Ochrona prywatności i anonimowości
    Publikacja wizerunku dziecka nie powinna zawierać szczegółowych danych
    osobowych, które mogą umożliwić jego identyfikację (np. pełne imię
    i nazwisko, adres zamieszkania, nazwa szkoły). Należy unikać publikacji
    wizerunków dzieci w kontekstach, które mogą naruszać ich godność lub
    prywatność (np. zdjęcia w sytuacjach intymnych, związane ze zdrowiem,
    w trudnych sytuacjach życiowych).
  3. Bezpieczeństwo dziecka
    Publikacja wizerunku dziecka może narazić je na jakiekolwiek ryzyko (np. nękanie, prześladowanie, porwanie). Szczególną ostrożność należy zachować przy publikowaniu wizerunków dzieci w internecie, gdzie materiały mogą być łatwo kopiowane, udostępniane i wykorzystywane bez kontroli.
  4. Zasady etyczne
    Wizerunki dzieci powinny być publikowane w sposób, który szanuje ich
    godność i prywatność. Nie wolno wykorzystywać wizerunków dzieci w sposób,
    który mógłby je ośmieszyć lub zaszkodzić ich reputacji. Wizerunki dzieci
    nie powinny być wykorzystywane do celów komercyjnych bez wyraźnej zgody
    i świadomości opiekunów prawnych.

W razie zgłoszenia naszej placówce jakiegokolwiek złego zdarzenia z udziałem małoletniego, w ochronie jego godności, zdrowia, życia oraz praw jesteśmy zobowiązani do:

  1. Uwierzenia ofierze o akcie popełnienia przestępstwa wobec dziecka
  2. Zapewnienie wsparcia
  3. Ochrony danych oraz pokrzywdzonego
  4. Dyskretnej rozmowy
  5. Interwencji

Mamy prawo do interwencji w przypadku, gdy:

  1. Małoletni przejawia objawy fizyczne:
  • Siniaki i obrażenia w nietypowych miejscach, takich jak plecy, pośladki, uda, uszy.
  • Oparzenia, zadrapania, nietypowe obrażenia, które nie mają przekonującego wyjaśnienia.
  • Ślady po wiązaniu na nadgarstkach czy kostkach.
  • Niedożywienie, zaniedbana higiena osobista, noszenie ubrań nieodpowiednich do pogody.
    Zachowania
  • Zachowania wycofane, lękliwe lub depresyjne – dziecko może być bardziej ciche,
    wycofane, unikać kontaktu z dorosłymi lub rówieśnikami.
  • Nagłe zmiany w zachowaniu – agresja, złość, nadmierna drażliwość, samookaleczenia.
  • Unikanie pewnych osób lub miejsc – dziecko może obawiać się powrotu do domu,
    być wystraszone w obecności pewnych dorosłych.
  • Regres w rozwoju – powrót do wcześniejszych etapów rozwoju, takich jak moczenie
    nocne, ssanie kciuka.
    Objawy emocjonalne i psychiczne
  • Niskie poczucie własnej wartości – dziecko może mieć trudności z akceptacją siebie,
    być nadmiernie krytyczne wobec siebie.
  • Lęki i fobie – nagłe pojawienie się lęków, które wcześniej nie występowały.
  • Problemy z koncentracją – trudności w nauce, brak zainteresowania szkołą,
    pogorszenie wyników w nauce.
    Relacje społeczne
  • Izolacja od rówieśników – unikanie kontaktów z rówieśnikami, trudności w nawiązywaniu
    i utrzymywaniu przyjaźni.
  • Przemoc wobec innych – dziecko może przejawiać agresję wobec rówieśników lub
    zwierząt.

    2. Zauważymy inne niepokojące sygnały:
  • Relacje o przemocy – dziecko może bezpośrednio lub pośrednio mówić o przemocy,
    której doświadcza.
  • Obawy przed powrotem do domu – dziecko może bać się wracać do domu,
    preferować pozostawanie w szkole lub u przyjaciół.
    Działania dorosłych
  • Zachowania opiekunów – opiekunowie mogą być nadmiernie kontrolujący,
    izolować dziecko od innych, wykazywać skrajne zachowania (nadmierna
    surowość lub skrajna obojętność).
  • Sprzeczne wyjaśnienia obrażeń – różne wersje opiekunów i dziecka dotyczące
    pochodzenia obrażeń.
  • Mówienie o dziecku w negatywny sposób, poniżanie, ośmieszanie, nieuzasadnione
    podnoszenie głosu na dziecko, stosowanie obraźliwych określeń.
  • Izolowanie dziecka – po zwróceniu uwagi na niepokojące objawy u dziecka rodzice
    przestają posyłać dziecko na zajęcia i ucinają kontakt z osobą/instytucją, gdzie
    zauważono niepokojące objawy.
    Rozpoznanie dziecka, które może być ofiarą molestowania seksualnego, jest trudne
    i wymaga uwagi na różnorodne sygnały i objawy. Należy zachować daleko posuniętą
    ostrożność i delikatność w podejściu.
    • 3. Objawy, które powinny zaniepokoić:
      Fizyczne objawy
  • Niezwykłe obrażenia w okolicach genitaliów, odbytu czy ust, takie jak siniaki, skaleczenia
    czy obrzęki.
  • Trudności w chodzeniu lub siadaniu bez oczywistej przyczyny.
  • Infekcje układu moczowego lub inne problemy zdrowotne w obszarze genitaliów.
  • Bóle brzucha lub bóle w dolnej części pleców bez wyraźnej przyczyny.
    Zachowania
  • Nagłe zmiany w zachowaniu – dziecko może stać się wycofane, lękliwe, depresyjne,
    lub przeciwnie – nadmiernie agresywne.
  • Regres w rozwoju – powrót do wcześniejszych etapów rozwoju, takich jak moczenie
    nocne, ssanie kciuka.
  • Nietypowe zachowania seksualne – wiedza seksualna lub zachowania nieodpowiednie
    dla wieku dziecka, próby angażowania innych dzieci w gry o podtekście seksualnym.
  • Lęki i fobie – nagłe pojawienie się lęków, które wcześniej nie występowały,
    szczególnie związanych z konkretnymi osobami lub miejscami.
  • Unikanie pewnych osób – dziecko może bać się lub unikać kontaktu z konkretnymi
    dorosłymi lub rówieśnikami.
  • Problemy z koncentracją – trudności w nauce, brak zainteresowania szkołą, niskie
    wyniki w nauce.

    Objawy emocjonalne i psychiczne
  • Niskie poczucie własnej wartości – dziecko może mieć trudności z akceptacją siebie
    i swojego ciała, być nadmiernie krytyczne wobec siebie.
  • Koszmary senne i problemy ze snem – dziecko może mieć trudności z zasypianiem,
    budzić się w nocy, mieć koszmary.
  • Samookaleczenia lub myśli samobójcze – dziecko może próbować sobie szkodzić
    lub mówić o chęci zakończenia życia.
    Relacje społeczne
  • Izolacja od rówieśników – unikanie kontaktów z rówieśnikami, trudności
    w nawiązywaniu i utrzymywaniu przyjaźni.
  • Trudności w relacjach z dorosłymi – dziecko może być nieufne wobec dorosłych,
    szczególnie tych płci sprawcy.
    Inne sygnały
  • Relacje o molestowaniu – dziecko może bezpośrednio lub pośrednio mówić
    o molestowaniu, używając słów lub opisów niewłaściwych zachowań dorosłych.
  • Obawy przed powrotem do domu – dziecko może bać się wracać do domu,
    preferować pozostawanie w szkole lub u przyjaciół.
    Działania dorosłych
  • Zachowania opiekunów – opiekunowie mogą być nadmiernie kontrolujący, izolować
    dziecko od innych, wykazywać skrajne zachowania (nadmierna surowość lub skrajna
    obojętność).
  • Sprzeczne wyjaśnienia obrażeń – różne wersje opiekunów i dziecka dotyczące
    pochodzenia obrażeń.
    Prawne podstawy interwencji
    Obowiązek prawny zawiadomienia o wybranych przestępstwach
    Art. 240 § 1 Kodeksu karnego
    Kto, mając wiarygodną wiadomość o karalnym przygotowaniu albo usiłowaniu lub
    dokonaniu czynu zabronionego określonego w […]:
  • art. 156 (spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu),
  • art. 197 § 3–5 i art. 198 (przemoc seksualna),
  • art. 200 (czyny o charakterze pedofilskim),
    nie zawiadamia niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw, podlega
    karze pozbawienia wolności do lat 3